พฤติกรรมเนือยนิ่งเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงหลักด้านสุขภาพที่นำไปสู่การเจ็บป่วยและเสียชีวิตก่อนวัยอันควรจากกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง
ข้อมูลที่เกี่ยวข้อง
การมีกิจกรรมทางกายไม่เพียงพอเป็นหนึ่งใน 5 ปัจจัยเสี่ยงหลักด้านสุขภาพที่นำไปสู่การเจ็บป่วยและเสียชีวิตก่อนวัยอันควรจากกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (Non-communicable Diseases: NCDs) ได้แก่โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคมะเร็ง โรคเบาหวาน โรคระบบทางเดินหายใจเรื้อรัง และภาวะทางสุขภาพจิต ร่วมกับการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ บุหรี่ และอาหารที่ไม่เหมาะสมตามหลักโภชนาการ และการสัมผัสกับมลพิษทางอากาศ
พฤติกรรมเนือยนิ่ง (Sedentary Behavior) หมายถึงพฤติกรรมขณะตื่น ที่มีการใช้พลังงาน < 1.5 METs มักเกิดขึ้นระหว่างการนั่ง หรือเอนนอน พฤติกรรมเนือยนิ่งติดต่อกันเกิน 2 ชั่วโมง ถึงว่ามีความเสี่ยงต่อสุขภาพ เมื่อสะสมทั้งวันแล้วไม่ควรเกินกว่า 12 ชั่วโมงต่อวัน (MET ย่อมาจาก Metabolic Equivalent เป็นหน่วยบอกจำนวนเท่าของการใช้พลังงานในกิจกรรมใดๆ เทียบกับขณะนั่งพัก ซึ่งเท่ากับ 1 MET ยกตัวอย่างเช่น การเดินขึ้นบันไดจะใช้พลังงาน 8 เท่าของขณะพักหรือ 8 METs)
กิจกรรมทางกาย (Physical Activity) เป็นการเคลื่อนไหวร่างกายในอิริยาบทต่างๆ ที่ครอบคลุมกิจกรรมใน 3 ด้าน ดังนี้
- กิจกรรมทางกายในการทำงาน (Work-related Activity) ที่ครอบคลุมถึงการทำงานต่างๆ ทั้งที่ได้รับหรือไม่ได้รับค่าจ้าง เช่น การศึกษา/ฝึกอบรม การทำความสะอาดบริเวณโรงเรียนหรือห้องเรียน การทำงานบ้าน/กิจกรรมในครัวเรือน การทำงานเกษตรกรรม เป็นต้น
- กิจกรรมทางกายในการเดินทางจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง (Transportation, or Travel from Place to Place) ด้วยการเดินหรือปั่นจักรยานเพื่อการสัญจร เช่น การเดินทางไปโรงเรียน การเดินทางเพื่อไปจับจ่ายใช้สอย/ซื้อเครื่องใช้ต่างๆ ไปตลาด ไปทำบุญ หรือ ไปศาสนสถาน เป็นต้น
- กิจกรรมทางกายเพื่อนันทนาการ หรือกิจกรรมยามว่าง (Leisure time, or Recreational Activity) เช่น การออกกำลังกาย และเล่นกีฬาประเภทต่างๆ การเต้นรำ กิจกรรมนันทนาการที่ปฏิบัติในเวลาว่าง เป็นต้น
กิจกรรมทางกายที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ
- กิจกรรมที่มีระดับหนักปานกลาง คือ กิจกรรมที่ต้องเคลื่อนไหว ออกแรง มีเหงื่อซึม อัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้นจากปกติเล็กน้อยแต่ไม่ถึงกับหอบ สามารถพูดเป็นประโยคได้
- กิจกรรมที่มีระดับหนัก คือ กิจกรรมที่มีการเคลื่อนไหว ออกแรง และใช้พละกำลังของร่างกายอย่างหนัก ส่งผลให้มีการหายใจแรง และอัตราการเต้นของหัวใจเต้นเร็วขึ้นอย่างมาก ทำให้รู้สึกเหนื่อยหอบหรือไม่สามารถพูดเป็นประโยคได้
วัยเด็กและวัยรุ่น (5-17 ปี) ควรมีกิจกรรมทางกายระดับปานกลาง-หนัก อย่างน้อย 60 นาที/วัน และมีกิจกรรมทางกายที่พัฒนาความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ อย่างน้อย 3 วัน/สัปดาห์ ระดับปานกลาง หมายถึงการเคลื่อนไหวออกแรงที่ใช้กล้ามเนื้อมัดใหญ่ มีความหนักและเหนื่อยในระดับเดียวกับการเดินเร็ว ขี่จักรยาน ทำงานบ้าน มีชีพจรเต้นระหว่าง 120-150 ครั้ง/นาที ระหว่างที่เล่นยังสามารถพูดเป็นประโยคได้ มีเหงื่อซืม ๆ ระดับหนัก หมายถึงการเคลื่อนไหวร่างกายที่มีการทำซ้ำและต่อเนื่อง โดยใช้กล้ามเนื้อมัดใหญ่ เช่นการวิ่ง การเดินขึ้นบันได มีระดับชีพจร 150 ครั้งขึ้นไปต่อนาที จนทำให้หอบเหนื่อย พูดเป็นประโยคไม่ได้ (WHO)
ในช่วงปี 2561-2563 เด็กและเยาวชนไทยมีพฤติกรรมเนือยนิ่งเกิน 14 ชั่วโมงต่อวัน โดยไม่พบความแตกต่างมากนักระหว่างชายและหญิง ในช่วงการ Learn from Home มีเด็กและเยาวชนถึง 11.16% มีกิจกรรมทางกายมากขึ้น ส่วนใหญ่เป็นการเล่นและการออกกำลังกายจากที่บ้าน การออกกำลังกายออนไลน์
" เด็กและเยาวชนไทยมีพฤติกรรมเนือยนิ่งมากกว่า 14 ชั่วโมงต่อวัน มากกว่าเกณฑ์ที่กำหนดไว้ไม่เกิน 12 ชั่วโมงต่อวัน "
โจทย์สำคัญ
1. ลดพฤติกรรมเนือยนิ่ง
2. เพิ่มกิจกรรมทางกายให้เพียงพอ เหมาะสมตามช่วงวัย
3. ส่งเสริมการเคลื่อนไหวร่างกายในทุกโอกาส
4. การพัฒนาพื้นที่ส่งเสริมการมีกิจกรรมทางกาย
